Historia

Krótka charakterystyka powiatu rybnickiego

Powiat rybnicki leży w południowo – zachodniej części Województwa Śląskiego. W obecnym układzie administracyjnym został utworzony 1 stycznia 1999 r. na mocy reformy administracyjnej. 190 rocznicę powiatu obchodziliśmy w 2008 r., natomiast najstarsze wzmianki o powiecie pochodzą z XIII wieku, gdy gospodarkę na tych ziemiach prowadził zakon cystersów. Powiat Rybnicki to teren o powierzchni 224 km2, który zamieszkuje około 74 tys. ludności. W jego obrębie znajduje się pięć gmin: Czerwionka – Leszczyny, Gaszowice, Jejkowice, Lyski, Świerklany. Miasto Rybnik stanowi odrębny powiat, tzw. grodzki.
Na terenie powiatu współistnieje przemysł i rolnictwo. Obszar powiatu, mimo iż położony w rejonie eksploatacji górniczej nie jest pozbawiony walorów przyrodniczych i turystycznych. Przybywając na naszą ziemię znajdziecie Państwo dobre warunki do aktywnego wypoczynku. Umożliwiają to szlaki rowerowe łączące atrakcyjne dla zwiedzających miejsca: drewniane kościółki z XVI – XVIII wieku, zabytki techniki, żerowiska bobrów, pomniki przyrody. Należy podkreślić, że część gmin powiatu rybnickiego leży w obrębie Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich.
W powiecie kwitnie życie kulturalne i rozwija się sport. Działa tu wiele organizacji kulturalnych, zespołów muzycznych i klubów sportowych. Istniejące instytucje pomagają młodzieży rozwijać swoje uzdolnienia, organizując liczne konkursy, przeglądy artystyczne i zawody sportowe. Odbywa się tu również wiele ciekawych imprez kulturalnych i sportowych, takich jak koncert Magia Rocka, Piecowisko, dożynki powiatowo – gminne czy rajdy rowerowe. Każda gmina powiatu ma swoją specyfikę i jest warta odwiedzenia.
W ostatnich latach powiat bardzo prężnie się rozwija i jest miejscem atrakcyjnym dla inwestorów. Jego atutem jest usytuowanie w pobliżu sieci najważniejszych krajowych dróg, w tym autostrad A1 i A4. Co istotne, powiat cechuje stabilna, sprzyjającą przedsiębiorczości władza – od momentu utworzenia powiatów w 1999r. funkcję starosty pełni ta sama osoba.
Od kilku lat region rybnicki kształtuje swoje nowe oblicze. Zmienia się krajobraz, znikają dymiące kominy, woda w rzekach jest coraz czystsza a powietrze nie jest już tak zanieczyszczone.


Powiat w II Rzeczpospolitej, PRL i obecnie

Pierwszy doniosły akt prawny ustalający podział władzy i regulujący jej zakresy, jakim była uchwalona na początku istnienia II Rzeczpospolitej Konstytucja Marcowa z 17 marca 1921 roku w art. 3 podkreśla oparcie ustroju Rzeczypospolitej Polskiej na zasadzie szerokiego samorządu terytorialnego, nakazując jednocześnie przekazanie samorządom właściwego zakresu ustawodawstwa w dziedzinie administracji, kultury i gospodarki. Konstytucja ta w art. 65 do 73 precyzuje niektóre zadania i uprawnienia samorządu, jak również określa jego współdziałanie i nadzór ze strony administracji państwowej.
Chociaż ustawy zapowiedziane art. 3 zostały uchwalono dopiero w roku 1933, to nie znaczy, że samorządy w tym czasie nie działały, Ustawa ta (O częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego) stanowiła uzupełnienie istniejących przepisów modyfikując je w kierunku ujednolicenia ustroju samorządów.
Łącząc w jedno państwo trzy zabory, w których obowiązywał inny podział administracyjny a także rozwinięty system, chociaż znacznie różniący się, samorządu lokalnego na terenach zaboru pruskiego i austriackiego, spieszono się z rozwijaniem samorządności tam gdzie jej jeszcze nie było, pozostawiając rozwiniętą samorządność tam gdzie ona funkcjonowała skutecznie wypełniając brak administracji państwowej. Dekrety Naczelnika Państwa z 4 lutego 1919 roku „O samorządzie miejskim” i „O tymczasowej ordynacji powiatowej” formalnie utrzymywały samorządność w byłych zaborach pruskim i austriackim.
Pomimo różnic wynikających z posiadania przez województwo Śląskie autonomii i istnienia samorządowych województw Poznańskiego i Pomorskiego a także wynikających z przesłanek historycznej przynależności do innych państw różnic w wielkościach gmin wiejskich samorząd powiatowy po 1933 roku na terenie całego kraju miał jednolity charakter, przedmiotem jego działania były interesy gospodarcze (budowa i utrzymanie dróg, rozwój drobnej wytwórczości i przemysłu), zdrowotne (budowa i utrzymanie szpitali, nadzór nad opieką medyczną, nadzór nad opieką sanitarną i weterynaryjną) i kulturalne mieszkańców (nadzór nad stowarzyszeniami kulturalnymi, współpraca z samorządami zawodowymi).
Samorząd ten był jednak tworzony nie w sposób bezpośredni, lecz przez kolegia, do których należeli delegowani przez swoje rady, radni gminni oraz członkowie zarządów miast i gmin wchodzących w skład powiatu. Kolegia te wybierały członków Rady Powiatu i członków Wydziału Powiatowego. Organami tego samorządu były; Rada Powiatowa jako organ uchwałodawczy i kontrolny oraz Wydział Powiatowy i Starosta jako organy wykonawcze. Starosta jako organ administracji rządowej był jednocześnie przewodniczącym Rady Powiatu i Wydziału Powiatowego.
W miastach na prawach powiatu obok prezydenta miasta wybieranego przez Radę Miejską funkcjonował organ administracji rządowej w osobie Starosty Grodzkiego. Wydział Powiatowy składał się z pięciu wybieranych na pięcioletnią kadencję członków, obradował co najmniej raz na miesiąc, wykonując uchwały Rady, przygotowując jej obrady, decydując w sprawach nie zastrzeżonych do kompetencji Rady i sprawując czynności nadzorcze nad samorządami gmin i miast nie wydzielonych z powiatu. Starosta pełnił funkcje organu wykonawczego Wydziału Powiatowego, wykonywał jego uchwały, nadzorował pracę wójtów i burmistrzów jako organów wykonawczych samorządów gmin i miast należących do powiatu i był zwierzchnikiem służbowym urzędników samorządu powiatowego, których jednoosobowo powoływał. Pełnię obrazu samorządu powiatowego obrazuje nie tylko ich wewnętrzna organizacja i sposób powoływania, ale również przychody i sposób kształtowania budżetów samorządów. Po roku 1935 źródła dochodów powiatów kształtowały się średnio w sposób następujący:

  • działalności gospodarczej na mieniu powiatowym ok. 3%,
  • wpływów z podatków publiczno prawnych obejmujących udział w podatkach państwowych i samoistnych podatkach komunalnych ok. 75%,
  • innych źródeł, dotacje państwa, subwencje, dotacje Skarbu Śląskiego, opłaty urzędowe itp. ok. 22%.

Przy tak skonstruowanych dochodach powiaty pomimo ograniczonej samorządności były istotnym czynnikiem rozwoju infrastruktury lokalnej mogącym również zapobiegać i zwalczać niektóre „plagi społeczne” takie jak analfabetyzm, bezrobocie i nie być zdanym na pomoc państwa w przypadku zwalczania klęsk żywiołowych.
II wojna światowa przerwała okres budowania samorządu w Rzeczpospolitej. Pomimo zdecydowanych różnic między poszczególnymi zaborami udało się w stosunkowo krótkim czasie zbudować administrację lokalną opartą na samorządach i ponadlokalną samorządowo rządową. Szybki rozwój gospodarczy i cywilizacyjny tego okresu pomimo światowego kryzysu, II Rzeczpospolita zawdzięcza ogromnej rzeszy działaczy samorządowych, którzy umiejętnie łączyli rozwój swoich własnych przedsiębiorstw i gospodarstw z rozwojem gmin, powiatów i całej Ojczyzny.
Po II wojnie światowej na terenach wyzwolonych zaczęły się tworzyć zręby administracji samorządowej, tworzonej przez przedwojennych urzędników. Pomimo wprowadzenia 11 września 1944 roku dekretem PKWN, Rad Narodowych na wzór radziecki, co do zasady ustrój samorządów lokalnych zarówno szczebla gminnego jak i powiatowego był odwzorowaniem ustroju z II Rzeczpospolitej. Po wyeliminowaniu opozycji, ustawa z 20 marca 1950 roku (O terenowych organach jednolitej władzy państwowej) ostatecznie zniosła samorządy lokalne wprowadzając system Rad Narodowych wzorowany na systemie sowieckim wprowadzając zasadę hierarchicznej podległości Rad wybieranych przez mieszkańców. Rada Gminy podporządkowana była radzie Powiatowej ta z kolei Radzie Wojewódzkiej a ta Radzie Państwa. Rady te posiadały pod nazwą Prezydium kolegialny organ zarządzająco-wykonawczy. Prezydia były również w ten sam sposób podporządkowane hierarchicznie. Stan ten utrwaliła Konstytucja z 22 lipca 1952 roku wprowadzając leninowską zasadę centralizmu demokratycznego. W roku 1961 na XXII Zjeździe KPZR Nikita Chruszczow sformułował zasady społecznego samorządu komunistycznego. Państwa znajdujące się pod dominacją ZSRR weszły w tzw. fazę rozwiniętych państw socjalistycznych. Na tej fali poważnie zreorganizowano również administrację terenową PRL. Na mocy ustawy z 29 listopada 1972 w miejsce gromad i zlikwidowanych osiedli utworzono gminy, których granice zachowano w większości do dnia dzisiejszego, rozdzielając jednocześnie Rady Narodowe od nowych jednoosobowych zespolonych organów administracji państwowej w postaci naczelników gmin i miast, prezydentów miast, wojewodów a także przejściowo naczelników powiatów. Ustawą z 28 maja 1975 wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny likwidując powiaty powiększając liczbę województw do 49.
Powiaty w PRL w początkowym okresie organizacji władzy państwowej, spełniały istotną rolę w organizacji administracji terenowej. Po roku 1950 pomimo wielokrotnych prób retuszowania systemu Rad Narodowych nie było żadnych przesłanek, aby organy administracji szczebla powiatowego utożsamiać z samorządem.
Po przemianach w 1989 roku rozpoczęto prace nad odbudową samorządu terytorialnego w Polsce. Ustawą z dnia 8 marca 1990 roku ustanowiono samorząd na szczeblu gminy, nadając gminie osobowość prawną, wyposażając ją w majątek i szczegółowo regulując jej zadania obowiązki i przywileje, utrzymując podział administracyjny kraju z 1975 roku. Jednocześnie postanowiono o szybkiej odbudowie samorządu na poziomie powiatu i regionu. Po 1993 roku prace nad wdrożeniem samorządu na szczeblu powiatowym i regionalnym uległy spowolnieniu jednocześnie administracja rządowa zaczęła obarczać gminy nowymi zadaniami. Organizowanie się gmin w stowarzyszenia komunalne powoływanie związków międzygminnych i sejmików wojewódzkich potwierdzało słuszność wprowadzenia samorządów powiatowych i regionalnych.
Ustawą z dnia 5 czerwca 1998 roku został wprowadzony w Polsce samorząd na szczeblu powiatowym. Ustawa w art. 4 wymienia w 22 pozycjach zadania powiatu począwszy od edukacji publicznej poprzez transport i drogownictwo, ochronę środowiska po współdziałanie z organizacjami pozarządowymi. Ustawa reguluję również sposób powoływania radnych i zarządu powiatu a także kompetencje Rady, Zarządu i Starosty, oraz określa źródła dochodów powiatu.
Radni powiatowi wybierani są w wyborach bezpośrednich. Każdemu pełnoletniemu mieszkańcowi powiatu przysługuje czynne i bierne prawo wyborcze. Rada wybiera ze swego grona Przewodniczącego, który kieruje jej pracami. Rada wybiera Starostę a na jego wniosek członków Zarządu. Rada posiada zdolność uchwałodawczą w zakresie zadań ustawowo przyznanych powiatowi. Zarząd jest organem wykonawczym powiatu.


Zabytki na terenie Powiatu Rybnickiego

Zameczek Czernica – jest najokazalszym obiektem dawnej architektury Czernicy w gminie Gaszowice. Dwór pochodzi najprawdopodobniej z XIX wieku. Po dokonaniu remontu pałac został przeznaczony na działalność kulturalną.

Zameczek w Leszczynach – dwór klasyczny, zwany zamkiem, wzniesiony w 1882 r. Znajduje się w gminie Czerwionka – Leszczyny. Obecnie pełni funkcję obiektu użyteczności publicznej.

Dworek w Zwonowicach mieści się w gminie Lyski, który powstał najprawdopodobniej w 1887 r. Dwór znajduje się na wzniesieniu nazywanym Winną Górą. Obecnie w dworku mieści się leśniczówka.

Skip to content